Osobowość schizoidalna

Kategoria: Czytelnia różna

Utworzono: niedziela, 27, grudzień 2020 09:35

Osobowość schizoidalna

Osobowość schizoidalna – zaburzenie osobowości cechujące się tendencją do izolowania się, niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się z kontaktów emocjonalnych i społecznych, uznawania ich za niepotrzebne. Przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód i dystans uczuciowy. Pacjentów ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nie obchodzą ani pochwały, ani nagany. Osoby cierpiące na to zaburzenie na ogół działają samotnie, często żyją w świecie marzeń i fantazji, posiadają małe rozeznanie w kwestii swoich celów życiowych, potrzeb czy długoterminowych planów, skłonne do introspekcji, ekscentryczne, mogą mieć trudność w odczuwaniu przyjemności.

Osoba „schizoidalna” często robi wrażenie chłodnej emocjonalnie, pochłoniętej własnymi przemyśleniami i sprawami. W czasie spotkania nie wyda się kimś serdecznym i łatwo nawiązującym kontakt. Przeciwnie, najczęściej jest odbierana jako mało empatyczna i mało uczuciowa, jako emocjonalnie zdystansowana. Z pewnością nie wybucha zaraźliwym śmiechem i nie jest duszą towarzystwa. Jej wypowiedzi mogą zaskakiwać oryginalnością lub ekscentrycznością, a poglądy bywają odmienne od poglądów większości ludzi. Oceny i poglądy innych nie są dla niej obowiązujące – taka osoba myśli po swojemu. Sens jej wypowiedzi może być bardzo ogólny, teoretyczny. Nie będzie to raczej wypowiedź o emocjach ani o związkach z innymi ludźmi. Nie dowiemy się od niej, że ma wielu przyjaciół, natomiast powie nam, że utrzymuje wybrane kontakty z pojedynczymi osobami. Czasami możemy dowiedzieć się, że ma „bliskich przyjaciół”, z którymi kontaktuje się jedynie kilka razy w roku. Jej ubiór będzie najczęściej poprawny, czasami może być ekscentryczny, ale nie będzie podążał za najnowszymi trendami mody.

Pośród zaburzeń osobowości wyróżnić można wiele przykładów zachowań i stylu życia odbiegających od ogólnie przyjmowanych norm społecznych. Osobowość zaburzona powoduje nieprzystosowanie do społeczeństwa, często poczucie osamotnienia i wykluczenia, wywołujące dyskomfort u samej osoby zaburzonej. Zaburzenia osobowości diagnozowane są często przed osiągnięciem pełnoletności i nie są powodowane przez żadne inne schorzenia. Leczenie zaburzeń osobowości nie jest łatwe i może przybrać formę wieloletniej terapii pozwalającej na sprawniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie, pod warunkiem, że sama osoba zaburzona męczy się na tyle ze swoją osobowością, że zdecyduje się na jakąkolwiek formę terapii.

Osobowość schizoidalna jest słabo zbadanym zaburzeniem. Istnieje niewiele danych klinicznych na temat osobowości schizoidalnej, ponieważ rzadko występuje w warunkach klinicznych. Zaburzenie to jest rzadkie w stosunku do innych zaburzeń osobowości. Obejmuje mniej niż 1% populacji. Częściej występuje u mężczyzn.

Osoby schizoidalne są szczególnie narażone na bycie ofiarami znęcania. Osobowość schizoidalna jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do służby wojskowej zarówno w czasie pokoju, jak i wojny.

Kryteria diagnostyczne ICD-10

A. Spełnione ogólne kryteria zaburzeń osobowości (F60).
B. Występują co najmniej cztery z następujących:

• brak lub znikoma liczba działań służących przyjemności,
• chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie uczuciowości,
• ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec innych,
• brak zainteresowania zarówno pochwałami, jak i krytyką,
• słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami (z uwzględnieniem wieku),
• konsekwentne wybieranie samotnictwa,
• silne pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją,
• brak bliskich przyjaciół lub ufnych związków z osobami (lub co najwyżej – pojedyncze) oraz brak potrzeby takich związków z ludźmi,
• wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych, lekceważenie takich norm i konwencji nie jest zamierzone.

Kryteria diagnostyczne DSM-IV

• brak ochoty na zawieranie bliskich związków oraz czerpanie z nich przyjemności, wliczając w to bycie członkiem rodziny
• niemal ciągłe wybieranie zajęć samotniczych
• małe – o ile jakiekolwiek – zainteresowanie doświadczeniami erotycznymi z innymi ludźmi
• czerpanie przyjemności z niewielu – o ile jakichkolwiek – rodzajów zajęć
• brak bliskich przyjaciół lub powierników innych niż bezpośredni krewni
• wrażenie bycia obojętnym na pochwały czy krytyki wygłaszane przez innych
• okazywanie chłodu emocjonalnego, dystansu lub spłaszczonej uczuciowości

Funkcjonalnie osobowość schizoidalna jest zbliżona do osobowości schizotypowej i choć etiologia obu nie jest jasna, to ze względu na nieznaczne różnice w opisie i historyczne pochodzenie pojęcia te są różnicowane. Zdaniem S. Johnsona możliwe jest uszeregowanie według głębokości zaburzeń trzech pojęć: charakter schizoidalny (styl charakteru) – osobowość schizoidalna (zaburzenie osobowości) – schizofrenia (psychoza).

Przy diagnozowaniu należy zwrócić szczególną uwagę na wykluczenie łagodniejszych form całościowych zaburzeń rozwoju, np. spektrum autyzmu.

Ludzie o osobowości schizoidalnej mimo wycofania społecznego mają silną potrzebę identyfikacji i przynależności, bez konieczności zaangażowania emocjonalnego w relacje z innymi osobami. Z tego powodu taka osoba często jest pracoholikiem, może też interesować się ezoteryką, duchowością, parapsychologią lub okultyzmem.

Według wielu teorii psychologicznych, statystyk oraz badań, osobowość schizoidalna może ujawniać się u osób, które nie zaznały w domu rodzinnym należytej ilości miłości i ciepła, doznały zaniedbania w dzieciństwie lub wychowane zostały przez rodziców despotycznych i bardzo wymagających.

Osobowość schizoidalna może mieć również podłoże genetyczne i występować u osób, w których rodzinie stwierdzono przypadki zachorowań na schizofrenię lub zaburzenia schizotypowe.

Osobowości schizoidalnej typowe są również pewne odczucia, które obrazuje przykład pacjenta twierdzącego, że „nie może w pełni cieszyć się życiem, ponieważ czuje się jakby żył zamknięty w skorupie”. Ponadto uważał on, że jego niezdolność w tym zakresie czyni jego żonę nieszczęśliwą. Według Becka i Freemana, „Pacjenci z osobowością schizoidalną uważają się raczej za obserwatorów świata aniżeli jego uczestników”.

Osobowość schizoidalna a (a)seksualność

Osoby o cechach osobowości schizoidalnej mogą przejawiać znikome lub bliskie zeru zainteresowanie seksualnością oraz kontaktami fizycznymi z innymi ludźmi. Preferując bycie samemu, ludzie o cechach osobowości schizoidalnej mogą mieć niewielki popęd seksualny, nie być zdolni do osiągnięcia satysfakcji seksualnej z kontaktu z drugą osobą, ewentualne napięcie seksualne rozładowując poprzez masturbację. Ludziom z osobowością schizoidalną zdarza się preferencja do utrzymywania anonimowych, dyskretnych kontaktów seksualnych wyłączających emocjonalne zaangażowanie – przypadkowy seks lub korzystanie z usług seksualnych z obawy przed zbytnim zbliżaniem się emocjonalnie podczas klasycznie rozwijanej znajomości. Osobowość schizoidalna może powodować brak zainteresowania seksem wynikającym z bliskich relacji z osobą zaangażowaną emocjonalnie, wręcz manifestowanie aseksualności, unikanie seksu, rozmów i żartów na jego temat, przy jednoczesnym potajemnym zainteresowaniu pornografią, skłonnością do perwersji i przypadkowych kontaktów seksualnych.

Obszar funkcjonowania: charakterystyka

Samoświadomość

• ustępliwość (unikanie konfliktów, skłonność do ugody)
• stoicyzm
• brak skłonności do rywalizacji
• samowystarczalność
• brak asertywności
• poczucie bycia na uboczu
• cynizm
• brak autentyczności
• depersonalizacja
• naprzemienne poczucie pustki, sztuczności, bycia wszechmocnym oraz fantazje dotyczące zemsty
• chęć pozostania w ukryciu

Relacje z ludźmi

• wycofanie
• zdystansowanie
• brak lub niewielka liczba przyjaciół
• bycie obojętnym na emocje ze strony innych ludzi
• lęk przed bliskością
• niezwykła wrażliwość
• głębokie zaciekawienie innymi ludźmi
• pragnienie miłości
• zazdrość dotycząca spontaniczności u innych ludzi
• silna potrzeba bycia zaangażowanym z innymi ludźmi
• zdolność do silnego odczuwania z wyselekcjonowanymi osobami

Przystosowanie społeczne

• preferowanie zajęć samotniczych
• nieuczestniczenie lub bycie na uboczu grup społecznych
• podatność na ezoterykę ze względu na silną potrzebę przynależności
• skłonność do lenistwa i gnuśności
• brak jasnych celów
• słaba identyfikacja etniczna
• zazwyczaj w stanie równomiernej pracy
• duża kreatywność i zdolność do tworzenia oryginalnych idei
• wytrwałość w wybranych obszarach zainteresowań

Miłość i seksualność

• aseksualność, czasami tkwienie w celibacie
• brak zainteresowań relacjami romantycznymi
• wstręt do plotek i insynuacji seksualnych
• zainteresowanie wojeryzmem (podglądactwem) i pornografią
• podatność na erotomanie
• tendencja do kompulsywnej masturbacji i perwersji

Etyka, normy i ideały

• przewrotne poglądy moralne i polityczne
• skłonność do zainteresowań mistycyzmem, duchowością i parapsychologią

za: Nancy McWilliams: Osobowość schizoidalna.
W: Nancy McWilliams: Diagnoza psychoanalityczna.
Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2009, s. 203-218, rozdział 9.
ISBN 978-83-7489-227-8.